Từ thiết kế thương mại đến nghệ thuật độc lập, từ ký ức bốn mùa đến hình tượng ngựa Mã Niên, thế giới sáng tạo của nghệ sĩ Phan Linh là nơi truyền thống, cảm thức cá nhân và sự phóng khoáng gặp nhau.
Phan Linh, nghệ sĩ đương đại với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghệ thuật thị giác và thiết kế sáng tạo, vừa ra mắt Bộ sưu tập Mã Niên hợp tác cùng Bát Tràng Museum Atelier, ngay sau khi bế mạc triển lãm cá nhân “Dòng chảy vĩnh cửu”, đánh dấu những cột mốc nghệ thuật quan trọng liên tiếp.
MỐI DUYÊN CÙNG BÁT TRÀNG MUSEUM ATELIER
Chào Phan Linh! Nghệ sĩ có thể chia sẻ về sự hợp tác giữa Linh và Bát Tràng Museum Atelier (BTMA)?
Tôi và Vũ Khánh Tùng (Giám đốc sáng tạo Bát Tràng Museum Atelier) đã hợp tác từ năm 2008, khi tôi làm Giám đốc Nghệ thuật tại tạp chí Sành Điệu và Tùng làm Producer – phụ trách sản xuất các bộ ảnh thời trang cho các tạp chí. Chúng tôi là bạn bè nhiều năm nên có sự thấu hiểu trong cách làm việc.
Đến năm 2014, tôi chuyển dần sang thử nghiệm thiết kế sản phẩm—từ sơn mài, gốm, giấy đến mây tre đan. Sau nhiều năm theo dõi hành trình Tùng kế thừa Bát Tràng Museum và phát triển BTMA, chúng tôi quyết định cùng nhau hợp tác trong dự án Mã Niên để tạo ra một thiết kế mang tính biểu tượng cho năm 2026, đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới.
Vậy chất liệu gốm có vai trò như thế nào trong thế giới sáng tạo của Linh?
Gốm là chất liệu bền vững, giàu ký ức và gắn với đời sống người Việt. Mỗi làng nghề đều có đặc trưng riêng về đất và men, tạo nên văn hóa vùng miền rất rõ nét. Khi từng thử nghiệm sơn mài trên gốm, tôi càng cảm nhận sự bền bỉ của chất liệu này. Tôi yêu thích những vật liệu có chiều sâu như vậy.
ĐẾN BỘ SƯU TẬP MÃ NIÊN
Ý tưởng và tạo hình của các thiết kế trong Bộ sưu tập Mã Niên được hình thành như thế nào?
Cảm hứng đến từ bộ phim “Xuân, hạ, thu, đông rồi lại xuân” của đạo diễn Kim Ki-duk (Hàn Quốc), gợi về vòng tuần hoàn tự nhiên của thời gian. Thời gian sống ở Bắc Âu—nơi mùa đông kéo dài 7–8 tháng—khiến tôi nhớ không khí chuyển mùa ở Hà Nội. Tôi muốn gửi gắm cảm xúc đó vào thiết kế tượng ngựa Mã Niên này.
Các chi tiết tạo hình ngựa lấy cảm hứng từ họa tiết kiến trúc truyền thống. Tôi muốn khắc họa hình ảnh chú ngựa uống nước giữa cánh đồng. Mặt nước được diễn giải từ đường nét yên ngựa trên tượng đá Lăng Minh Mạng (thế kỷ 19) và họa tiết vân mây quen thuộc trong mỹ thuật Việt. Khi ngựa soi bóng dưới hồ, tôi hình dung nó như đang uống cả mây trời—uống thiên nhiên qua bốn mùa xuân – hạ – thu – đông. Tượng Mã Niên được thiết kế thành ba mảng có thể tháo lắp, thay đổi sắc men theo không gian.
Đây là một bộ sưu tập được phát triển theo tinh thần thiết kế có tính ứng dụng cao, với tượng ngựa là tác phẩm trung tâm. Từ đó, bộ sưu tập được mở rộng sang các thiết kế ứng dụng hằng ngày như Cốc uống cà phê, bát ăn mì, bình hoa và bộ đế lót ly. Ở giai đoạn tiếp theo, dự án tiếp tục phát triển với thiết kế đèn bàn. Tất cả đều lấy cảm hứng từ chi tiết của thân ngựa, được đương đại hóa để phù hợp với thẩm mỹ hiện đại.
Hình tượng ngựa đã xuất hiện rất đa dạng trong mỹ thuật thế giới với nhiều cách diễn giải và tạo hình khác nhau. Điều gì khiến Linh quan tâm đến hình tượng này trong sáng tác của mình?
Hình ảnh ngựa gắn liền với đời sống con người từ xa xưa, đi cùng chiều dài lịch sử. Có thể dễ dàng tìm thấy tượng đầu ngựa tại đền Parthenon (Hy Lạp), hay những diễn giải đương đại như The Kelpies của nghệ sĩ Andy Scott, hoặc các tác phẩm tượng ngựa mang tính chiêm nghiệm của Nic Fiddian-Green, trong đó có Still Water. Nhưng khi quay về với tượng ngựa Mã Niên bằng gốm Bát Tràng, câu chuyện lại mang một sắc thái khác: gần gũi, thân thuộc và rất Việt Nam.
NĂNG LƯỢNG & NHỮNG DỰ ĐỊNH MỚI
Khối lượng công việc của Linh ở Na Uy có thay đổi so với trước đây?
Trước đây, đặc biệt vào cuối năm, công việc rất áp lực và nhiều đến mức khiến tôi bị kiệt sức. Ở một giai đoạn, tôi nhận ra mình cần phải tĩnh lại. Sau khi dừng công việc của một nghệ sĩ trưng bày cửa sổ (window display), tôi dành nhiều tháng chỉ để vào rừng, đi bộ, hái nấm. Hầu như cả một năm tôi chỉ thư giãn và trở về với thiên nhiên để tái tạo năng lượng.
Cách Linh duy trì năng lượng sáng tạo trong cuộc sống hiện tại?
Thời tiết Na Uy khá khắc nghiệt nên việc trồng cây không dễ dàng. Nhưng mỗi mùa hè, tôi vẫn cố gắng làm vườn. Còn lại, tôi dành phần lớn thời gian cho nghệ thuật—đó là cách tôi tái tạo năng lượng tốt nhất.
Với trải nghiệm hơn 20 năm trong lĩnh vực sáng tạo, điều gì khiến Linh chuyển từ thiết kế thương mại sang sáng tác độc lập?
Công việc thiết kế và sáng tác khác nhau rất nhiều. Thiết kế hướng đến nhu cầu của khách hàng; còn sáng tác là quá trình quay về bên trong để bộc lộ những gì thuộc về cảm xúc và trải nghiệm cá nhân. Nhưng hai lĩnh vực lại bổ trợ cho nhau. Một thời gian dài làm thiết kế cho tôi nền tảng kỹ thuật vững chắc. Khi bước sang sáng tác độc lập, tôi nhận ra rằng bám chắc vào giá trị truyền thống là con đường phù hợp nhất với mình.
Nguồn cảm hứng xuyên suốt trong thực hành nghệ thuật của tôi là thủ công truyền thống và cách các làng nghề được gìn giữ qua thời gian. Với tôi, phát triển bền vững không chỉ là tái sử dụng vật liệu, mà là bảo tồn và tiếp nối các giá trị văn hóa để chúng có thể sống trong đời sống đương đại. Những người nông dân, những người làm sản phẩm ở các làng nghề đang mai một như Lãnh Mỹ A (lụa), Yên Thái (Giấy dó) khiến tôi cảm thấy được thúc đẩy phải làm gì đó để gìn giữ di sản. Khi làm việc và quan sát ở nhiều quốc gia như Na Uy hay Pháp, tôi nhận ra đây không chỉ là mối quan tâm riêng, mà là một xu hướng toàn cầu đang được chia sẻ rộng rãi.
Triển lãm cá nhân “Dòng chảy vĩnh cửu” vừa qua có ý nghĩa như thế nào với Linh?
Dòng chảy vĩnh cửu là mở đầu cho một hành trình mới. Tác phẩm lồng ghép đan xen giữa đồ họa và nhiếp ảnh cổ điển. Tôi thích sự hiện đại và truyền thống được hòa quyện với nhau tạo lên một ngôn ngữ mới. Đây là động lực để mở ra những cánh cửa mới cho những dự án về sau.
Linh mong muốn điều gì trong giai đoạn sáng tạo sắp tới?
Tôi đang nghiên cứu sâu hơn về hội họa và vật liệu trong thiết kế sản phẩm. Tôi có ý tưởng thực hiện một tác phẩm sắp đặt lớn, sử dụng vật liệu bỏ đi, kết hợp với các làng nghề như Bát Tràng (gốm), Ngũ Xã (đồng) hoặc Hạ Thái (sơn mài).
Tôi luôn hướng đến sự tự do, phóng khoáng và được làm những gì mình muốn trong nghệ thuật.
Cảm ơn những chia sẻ của Phan Linh.
